Τροφή για σκέψη: Μάθε να γυμνάζεις τον εγκέφαλό σου (Μέρος 1ο)

Η καλλιέργεια των νοητικών διαδικασιών και η ανάπτυξη των λειτουργιών του εγκεφάλου δεν είναι μία παθητική διαδικασία, αλλά μπορούμε με ενεργητικό τρόπο να συμβάλλουμε στην βελτίωση των πνευματικών μας ικανοτήτων. Έρευνες από το χώρο των νευροεπιστημών υποδεικνύουν τρόπους με τους οποίους μπορούμε να “γυμνάσουμε” τον εγκέφαλό μας. Η ερευνητική αυτή γραμμή μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση των εκπαιδευτικών μεθόδων, αλλά και να υποδείξει τρόπους “εξάσκησης” με στόχο την αυτοβελτίωση.

Ο βασικός ρόλος του εγκεφάλου είναι η προσαρμογή της συμπεριφοράς ανάλογα με τις περιβαλλοντικές αλλαγές. Ο εγκέφαλος είναι ένα ανατομικό όργανο του σώματος, το κεντρικό τμήμα του νευρικού συστήματος του ανθρώπου (KNΣ), αποτέλεσμα της διαδικασίας της βιολογικής εξέλιξης εκατομμυρίων ετών, του οποίου η λειτουργία είναι να παράγει σκέψη και συμπεριφορά. Η επιτυχία του εγκεφάλου στο λειτουργικό του ρόλο σχετίζεται με την ικανότητά να αναδιαμορφώνεται διαρκώς με βάση τα δεδομένα που ανταλλάσσει στα πλαίσια ενός συστήματος διαρκούς ανταλλαγής πληροφοριών και με τα υπόλοιπα συστήματα που απαρτίζουν τον οργανισμό, όπως για παράδειγμα το ενδοκρινικό σύστημα, αλλά και με βάση τα δεδομένα που προσλαμβάνει από το περιβάλλον, τις οποίες λαμβάνει μέσω των αισθητηρίων οργάνων.

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του ΚΝΣ είναι η πλαστικότητά του, δηλαδή η μεταβολή των συνδέσεων μεταξύ των περιοχών που τον απαρτίζουν και των λειτουργιών του κατά τη διάρκεια της ζωής λόγω διαδικασιών μάθησης . Η πλαστικότητα χαρακτηρίζει τον εγκέφαλο και σε δομικό επίπεδο, στο επίπεδο της διαμόρφωσης των συνάψεων μεταξύ των νευρώνων, αλλά και σε επίπεδο οργάνωσης των συστημάτων που τον αποτελούν. Η δομική και λειτουργική μονάδα του εγκεφάλου είναι ο νευρώνας ή νευρικό κύτταρο, του οποίου η βασική λειτουργία είναι η λήψη, επεξεργασία και μετάδοση της πληροφορίας. Οι νευρώνες επικοινωνούν μεταξύ τους για να επιτελέσουν τις νευροφυσιολογικές διαδικασίες επεξεργασίας πληροφοριών μέσω των συνάψεων. Οι συνάψεις μεταξύ των νευρώνων του εγκεφάλου δεν είναι παγιωμένες, αλλά διαμορφώνονται διαρκώς στην πορεία της ζωής μας με βάση τα γεγονότα που βιώνουμε, στο πλαίσιο των γενετικών μας καταβολών και του βιολογικού μας υποστρώματος.

Έτσι, ένας από τους πιο σημαντικότερους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη των νευρωνικών συστημάτων και των νοητικών μας λειτουργιών είναι τα ερεθίσματα που προσλαμβάνουμε από το περιβάλλον. Όσο πιο πλούσιο είναι το περιβάλλον σε αισθητηριακά ερεθίσματα, τόσο περισσότερο ευοδώνεται η ανάπτυξη του εγκεφάλου ακόμη και σε ανατομικό επίπεδο. Η νοητική εξάσκηση περιλαμβάνει “ασκήσεις” και καθημερινές συμβουλές που αφορούν τον τρόπο ζωής και στοχεύουν στο να ενισχύσουν τις νοητικές ικανότητες. Οι πρακτικές εφαρμογές των νευροεπιστημονικών ευρημάτων μπορούν να βοηθήσουν στο σχεδιασμό αποτελεσματικότερων εκπαιδευτικών διαδικασιών, αλλά και ως “προπόνηση” του νου, με στόχο την ενίσχυση της λειτουργικότητάς μας, αλλά και την καθυστέρηση των συμπτωμάτων της γήρανσης.

Δρ. Χαρά Τσέκου
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια