Γήρανση και Σεξουαλικότητα

“Age does not protect you from love, but love to some extent protects you from Age”
~ Jean Moreau ~

ΓΗΡΑΝΣΗ & ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΕΝΑΝΤΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ

Ο όρος σεξουαλικότητα νοηματοδοτείται ως η ικανότητα σεξουαλικής έκφρασης με κοινές συνιστώσες το σεξουαλικό προσανατολισμό, τη σεξουαλική ταυτότητα, τη σεξουαλική συσχέτιση, τον ερωτισμό και γενικότερα τις κοινωνικές διαστάσεις του σεξ. (Omole,F., et al , 2014) Σύμφωνα με την θεωρία του (Eysenck,HJ, 1976) η σεξουαλικότητα και η προσωπικότητα διαμορφώνουν αντικείμενο συσχετισμού, εφόσον η σεξουαλική έκφραση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μίας ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας και κατά συνέπεια εξισώνεται με βασικό και αδιάκοπο ανθρώπινο δικαίωμα σε όλο το αναπτυξιακό φάσμα της ζωής. (Kessel,B., 2001) Ως επί το πλείστων η συγκεκριμένη προσέγγιση εναρμονίζεται με αυτά καθαυτά τα δικαιώματα των ηλικιωμένων υιοθετώντας την αντίληψη ότι οι όψιμοι ενήλικες οφείλουν ,εφόσον το επιθυμούν , να διατηρούνται σεξουαλικά ενεργοί, απολαμβάνοντας τη σεξουαλική τους δραστηριότητα. (Taylor, A. et al. , 2011)
Ως εκ τούτου κάθε άλλο παρά διαχρονική ανακρίβεια αποτελεί το γεγονός ότι όσο γηράσκει κανείς τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη του για ασφάλεια, αποδοχή και επιβεβαίωση από τους σημαντικούς του άλλους. Για κάποιους ηλικιωμένους αυτή η συγκεκριμένη πραγματικότητα εσωκλείει και την ανάγκη τους για σεξουαλική απόκριση και επιτυχή δράση σε αυτόν τον τομέα, ακόμη και υπό το πρίσμα αναπλαισίωσης λόγω των επερχόμενων φυσιολογικών αλλαγών.
Ως επί το πλείστων οι αλλαγές αυτές θεωρούνται φυσιολογικό επακόλουθο του γήρατος, δι’ αμφότερα τα δύο φύλα και ορισμένες φορές τείνουν να επηρεάζουν τις σεξουαλικές τους επιδόσεις. Για την περίπτωση των γυναικών και από την περίοδο της εμμηνόπαυσης, συχνό φαινόμενο αποτελούν η πρόπτωση και χαλάρωση του κόλπου ή ακόμη η λέπτυνση των κολπικών τοιχωμάτων με αποτέλεσμα να δημιουργείται ξηρότητα στην εν λόγω περιοχή και δυνητικά να προκαλείται πόνος κατά την κολπική διείσδυση. Από την άλλη πλευρά η μειωμένη σεξουαλική επιθυμία των ανδρών φαίνεται να συνδέεται με χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης -σύμφωνα με μελέτες από τα τριάντα έτη και έπειτα (≥ 30) οι άντρες τείνουν να χάνουν περίπου 1% τεστοστερόνης και με εκθετική αύξηση ανά έτος-, ενώ ένα επιμέρους σύνηθες φαινόμενο είναι αυτό της στυτικής δυσλειτουργίας, το οποίο δύναται να θεωρηθεί πρόβλημα εφόσον παρατηρείται με συγκεκριμένη συχνότητα.
Παράλληλα, η σεξουαλική δυσλειτουργία στα πλαίσια της τρίτης ηλικίας πιθανόν να συνδέεται με παθολογικές νοσηρότητες όπως οι εκφυλίσεις των αρθρώσεων, ο χρόνιος πόνος, ο σακχαρώδης διαβήτης, οι καρδιαγγειακές και εγκεφαλοαγγειακές παθήσεις και η ουρική ακράτεια. Ένας άλλος παράγοντας που συνταυτίζεται με αρνητικές επιπτώσεις σε αυτό το πεδίο είναι το φαινόμενο της πολυφαρμακίας, καθώς και οι ανεπιθύμητες ενέργειες ορισμένων φαρμάκων, όπως τα αντιυπερτασικά, τα αντισταμινικά, κάποιες κατηγορίες αντικαταθλιπτικών και οι χημειοθεραπευτικές αγωγές.
Όσον αφορά επιμέρους νευροψυχιατρικά δεδομένα και αναφορικά με τους ανoϊκούς ασθενείς, συγκεκριμένες περιπτώσεις που τελούν υπό καθεστώς άρσεως αναστολών και διαταραχών συμπεριφοράς, πιθανόν να εμφανίσουν υπερσεξουαλικές αντιδράσεις έναντι του συντρόφου ή ακόμη ενός τρίτου προσώπου υπό το πρίσμα λανθάνουσας σεξουαλικής συμπεριφοράς.
Στον αντίποδα της υπερσεξουαλικότητας και πάντα υπό το πρίσμα νευροψυχιατρικού υποβάθρου, ένας ηλικιωμένος μπορεί να παρουσιάζεται ασεξουαλικός με πλήρη αποχή από τα σεξουαλικά πεπραγμένα της προγενέστερης ζωής του. Αυτή η κατάσταση ενδεχομένως να μην αποτελεί πάντα ενσυνείδητη επιλογή αλλά να είναι συμπτωματολογία γηριατρικής κατάθλιψης, εφόσον ωστόσο εξακριβωθούν επιμέρους συμπτωματικές ενδείξεις, όπως γενικότερη απώλεια ενδιαφέροντος, ανηδονία ή καταθλιπτική διάθεση. (nia.nih.gov, 2020)
Σε κάθε περίπτωση η σεξουαλικότητα, σεξουαλική υγεία και έκφραση της σεξουαλικής ταυτότητας συνιστούν βασικά στοιχεία της ποιότητας ζωής (QoL) και ευδοκιμότητας του ατόμου (Lindau,ST. Gavrilova,N., 2010), και οι ηλικιωμένοι δεν θα πρέπει να αποτελούν εξαίρεση, εφόσον σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι το συγκεκριμένο πεδίο παραμένει μείζονος σημασίας για την πλειοψηφία των ενηλίκων 65 και άνω (≥65). (Bauer,M. et al, 2012)
Παρόλα ταύτα η πραγματικότητα αυτή μπορεί τις περισσότερες φορές να παρακάμπτεται ή να υποεκτιμάται, ενώ ταυτόχρονα να επικρατεί μία ευρύτερη τάση αποδοχής ηλικιακών στερεοτύπων, σύμφωνα με τα οποία οι ηλικιωμένοι αντικατοπτρίζονται ως ασεξουαλικοί ή μη σεξουαλικά επιθυμητοί. (Υay,Y. Hynie,M., 2011)
Όσον αφορά τις στάσεις και αντιλήψεις των επαγγελματιών υγείας, οι διαχρονικές ανασκοπήσεις ,επιμέρους μελέτες αλλά και ανέκδοτα ερευνητικά στοιχεία επισημαίνουν την αναγκαιότητα περαιτέρω εκπαίδευσής τους, με σκοπό την απόκτηση ενδεδειγμένων γνώσεων και συμπεριφορικών προτύπων, ώστε να είναι εις θέσιν να κατανοούν τις πραγματικές ανάγκες και επιλογές τόσο των ετερόφυλων όσο και των ομόφυλων ηλικιωμένων. (Haesler, E. Bauer,M. Fetherstonhaugh,D. ; Haesler, E. Bauer,M. Fetherstonhaugh,D. , 2016)
Σε τελική ανάλυση η σεξουαλικότητα στην ώριμη ηλικία δεν θα πρέπει να συνταυτίζεται κατ’ αποκλειστικότητα με τις σεξουαλικές ενορμήσεις, οι οποίες ούτως ή άλλως αποτελούν φυσιολογικό στοιχείο κάθε ανθρώπινης ιδιοσυστασίας, αλλά και ως ένα μέσο προσφοράς και απολαβής, έναν διαχρονικό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ δύο ανθρώπων.
Πολλές φορές για έναν ηλικιωμένο η αποχή από τη σεξουαλική δραστηριότητα μπορεί να μην είναι ενσυνείδητη επιλογή αλλά μία ακούσια πράξη λόγω επιμέρους δυσειδών παραγόντων και ανεπιθύμητων καταστάσεων υγείας, ενώ η υπερσεξουαλικότητα δεν θα πρέπει να αποτελεί συνώνυμο αλλά αντίθετο της σεξουαλικότητας, νοηματοδοτώντας επιμέρους νοσηρές καταστάσεις που μπορεί κανείς να συναντήσει σε νευροεκφυλιστικές υποδιαγεγνωσμένες ή αναγνωρισμένες νοσολογικές οντότητες, όπως επί παραδείγματι η μετωποκροταφική άνοια.
Η σεξουαλικότητα και σεξουαλική έκφραση θα πρέπει να εξισώνεται ως αναφαίρετο δικαίωμα όλων των ανθρώπων ανεξάρτητα από τις προτιμήσεις και την ηλικία τους και γι’ αυτό οι ανάγκες του σήμερα χρειάζεται να αποενοχοποιηθούν από τα διαχρονικά κοινωνικά στερεότυπα του χτες.
Σε κάθε περίπτωση η εξάλειψη του στίγματος του « ασεξουαλικού» ή « μη σεξουαλικά επιθυμητού» , βρίσκεται στα χέρια του κάθε ατόμου που επιθυμεί να αντιπαλέψει και να αντικρούσει τις εκάστοτε ταμπέλες. Και ίσως σε αυτό το σημείο παρεμβαίνει ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας ( ως συνήγοροι που στέκουν πίσω από το άτομο- stand behind) στο βαθμό που δύνανται να εκπαιδεύσουν τους ηλικιωμένους σε πρακτικές αυτοσυνηγορίας προκειμένου για τον επαναπροσδιορισμό της σεξουαλικής ισότητας και σε μία ειλικρινή και ελεύθερη συνομιλία με όλες τις κοινωνίες εν γένει.

Μαρία Μελέκου, Κοινωνική Λειτουργός

Βιβλιογραφία
Υay,Y. Hynie,M. (2011). A tale of two standards: An examination of young adults’ endorsement of gendered and ageist people. Sex Roles , 360-371.
Bauer,M. et al. (2012). ” I always look under the bed for a man” Needs and barriers to the expression of sexuality in residential aged care: the views of residents with and without dementia. Psychology & Sexuality , 296-309.
Eysenck,HJ. (1976). Sex and Personality. London: Open Books.
Haesler, E. Bauer,M. Fetherstonhaugh,D. . (2016). Let’s talk about sex: older people views on the recognition of sexuality and sexual health in the health -care setting. Health Expectations , 1237-1250 Doi: 10.1111/hex.12418.
Haesler, E. Bauer,M. Fetherstonhaugh,D. . Sexuality, Sexual Health and Older People: A systematic Review of Research on the knowledge and attitudes of health professionals. Pubmed .
Kessel,B. (2001). Sexuality in the older person. Age Aging , 121-124.
Lindau,ST. Gavrilova,N. (2010). Sex, health and years of sexually active life gained due to good health: Evidence from two US population based cross sectional surveys of ageing . British Medical Journal , 180.
nia.nih.gov. (2020, 02 04). Ανάκτηση από National Institute on Aging: https://www.nia.nih.gov/health/sexuality-later-life
Omole,F., et al . (2014). How to discuss sex with elderly patients . J Fam Pract, 1-4.
Taylor, A. et al. . (2011). Sexuality in older age: Essential considerations for Health Care Professionals. Age Ageing , 538-543.